آپنه خواب یا وقفه تنفسی
آپنه خواب یک اختلال جدی در خواب است. زمانی رخ میدهد که تنفس فرد در هنگام خواب قطع میشود. افراد مبتلا به آپنه خواب درمان نشده در طول خواب، گاهی صدها بار، تنفس خود را متوقف میکنند. این بدان معناست که مغز و بقیه بدن، ممکن است اکسیژن کافی دریافت نکند. همچنین باعث خروپف شدید و خستگی روزمره میشود، حتی با یک خواب کامل شبانه. آپنه خواب میتواند بر همه افراد تأثیر بگذارد، اما اغلب مردان مسن که دارای اضافه وزن هستند، با این مشکل دست و پنجه نرم میکنند.
در صورت عدم درمان، آپنه خواب میتواند تعدادی از مشکلات سلامتی را ایجاد کند، از جمله فشار خون بالا، سکته مغزی، کاردیومیوپاتی (بزرگ شدن بافت ماهیچهای قلب)، نارسایی قلبی، دیابت و حملات قلبی. آپنه خواب درمان نشده همچنین میتواند باعث اختلال در کار، حوادث ناشی از کار و تصادفات وسایل نقلیه و همچنین عدم موفقیت در مدرسه در کودکان و نوجوانان شود.
انواع آپنه خواب
دو نوع آپنه خواب انسدادی و مرکزی وجود دارد: آپنه انسدادی خواب، شایعترین این دو است. آپنه انسدادی خواب به صورت دورههای مکرر انسداد کامل یا جزئی راه هوایی فوقانی در هنگام خواب رخ میدهد. در طول یک آپنه، ماهیچههای دیافراگم و قفسه سینه با افزایش فشار برای بازکردن راه تنفسی، بیشتر کار میکنند. تنفس معمولا با تکان دادن بدن از سر گرفته میشود. این قسمتها میتوانند با خواب سالم تداخل داشته باشند، جریان اکسیژن را به اندامهای حیاتی کاهش دهند و باعث بی نظمی در ضربان قلب شوند.
در آپنه خواب مرکزی، راه تنفسی مسدود نشده است، اما مغز به دلیل بی ثباتی در مرکز کنترل تنفس، نمیتواند به عضلات، سیگنال تنفس بدهد. آپنه مرکزی به عملکرد سیستم عصبی مرکزی مربوط میشود.
چه کسی دچار آپنه خواب میشود؟
وقفه تنفسی در خواب در حدود ۲۵ درصد از مردان و نزدیک به ۱۰ درصد از زنان رخ میدهد. آپنه خواب میتواند افراد را در هر سنی، از جمله نوزادان و کودکان و به ویژه افراد بالای ۵۰ سال و افرادی که اضافه وزن دارند را تحت تاثیر قرار دهد. برخی از ویژگیهای فیزیکی و ویژگیهای بالینی در بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خواب شایع است. این موارد شامل وزن زیاد، گردن بزرگ و ناهنجاریهای ساختاری است که قطر راه هوایی فوقانی را کاهش میدهد، مانند انسداد بینی، کام نرم، آویزان شدن لوزهها و یا بزرگ شدن لوزهها.
علائم آپنه خواب چیست؟
اغلب اولین علائم آپنه خواب نه توسط بیمار، بلکه توسط اطرافیان شما تشخیص داده میشود. بسیاری از مبتلایان هیچ شکایتی از خواب خود ندارند. شایعترین علائم و نشانههای آپنه خواب عبارتند از:
- خرناس
- خواب آلودگی یا خستگی در طول روز
- بی قراری هنگام خواب، بیدار شدنهای مکرر شبانه
- بیداریهای ناگهانی با احساس نفس نفس زدن یا خفگی
- خشکی دهان یا گلودرد هنگام بیدار شدن
- اختلال شناختی، مانند مشکل تمرکز، فراموشی یا تحریک پذیری
- اختلالات خلقی (افسردگی یا اضطراب)
- عرق شبانه
- تکرر ادرار شبانه
- اختلال عملکرد جنسی
- سردرد
افراد مبتلا به آپنه خواب مرکزی اغلب بیداریهای مکرر یا بی خوابی را گزارش میکنند، اگرچه ممکن است هنگام بیدار شدن احساس خفگی یا نفس نفس زدن نیز داشته باشند. علائم در کودکان ممکن است چندان واضح نباشد، اما معمولا شامل موارد زیر است:
- عملکرد ضعیف در مدرسه
- تنبلی یا خواب آلودگی
- موقعیتهای غیر معمول خوابیدن، مانند خوابیدن روی دستها و زانوها، یا گردن بیش از حد کشیده
- تعریق زیاد در شب
- اختلالات یادگیری و رفتاری
- شب ادراری
آپنه خواب چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک شما ممکن است بر اساس علائم و نشانهها و سابقه خواب، شما را ارزیابی کند که در صورت امکان میتوانید با کمک کسی که تخت یا خانه شما را در اختیار شما قرار میدهد نیز، این ارزیابی را انجام دهید. ارزیابی اغلب شامل نظارت شبانه در مرکز خواب تنفس و سایر عملکردهای بدن در طول خواب است. آزمایش خواب در خانه نیز ممکن است یک گزینه باشد. آزمایشات تشخیص آپنه خواب شامل موارد زیر است:
- پلی سومنوگرافی شبانه (Nocturnal polysomnography): در طول این آزمایش، شما از وسایلی استفاده میکنید که فعالیت قلب، ریه و مغز، الگوهای تنفس، حرکات بازوها و پاها و سطح اکسیژن خون را هنگام خواب کنترل میکند.
- تستهای خواب خانگی: (Home sleep tests) ممکن است پزشک، آزمایشهای سادهای را در اختیار شما قرار دهد تا در خانه برای تشخیص آپنه خواب استفاده شود. این آزمایشات معمولا ضربان قلب، میزان اکسیژن خون، جریان هوا و الگوهای تنفس شما را اندازه گیری میکنند.
در صورت غیرطبیعی بودن نتایج، پزشک ممکن است بتواند درمانی را بدون آزمایش بیشتر تجویز کند. دستگاههای مانیتورینگ قابل حمل، همه موارد آپنه خواب را تشخیص نمیدهند، بنابراین پزشک شما ممکن است حتی اگر نتایج اولیه شما طبیعی باشد، پلی سومنوگرافی را توصیه کند. اگر آپنه انسدادی خواب دارید، پزشک ممکن است شما را به پزشک گوش، حلق و بینی ارجاع دهد تا انسداد بینی یا گلو را رد کند.
ارزیابی یک پزشک قلب (متخصص قلب) یا یک پزشک متخصص در سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب) ممکن است برای بررسی علل آپنه خواب مرکزی ضروری باشد.
راههای درمان آپنه خواب یا وقفه تنفسی چیست؟
برای موارد خفیف آپنه خواب، تغییر شیوه سبک زندگی برای درمان این مشکل کافی است. اگر این نقطه شروع مناسب باشد، پزشک به شما اطلاع میدهد؛ اما حتی اگر برای شما یک درمان دارویی تجویز شده باشد، تغییرات زیر میتواند به کاهش آپنه خواب شما و بهبود خواب شما کمک کند:
کاهش وزن
وزن کم کنید. اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن میتواند تاثیر بسزایی داشته باشد. افراد دارای اضافه وزن میتوانند از کاهش وزن سود ببرند. حتی کاهش ۱۰ درصدی وزن میتواند تعداد وقایع آپنه را برای اکثر بیماران کاهش دهد. با این حال، کاهش وزن با آپنه انسدادی خواب بدون درمان دشوار است، به دلیل افزایش اشتها و تغییرات متابولیسم که میتواند با آپنه انسدادی خواب اتفاق بیفتد. افرادی که مبتلا به آپنه انسدادی خواب هستند، باید از مصرف الکل و برخی از قرصهای خواب، خودداری کنند که باعث سقوط مجاری تنفسی در هنگام خواب و طولانی شدن دوره آپنه میشود.
اصلاح وضعیت خواب
در برخی از بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خفیف خواب، وقفه تنفسی تنها زمانی رخ میدهد که به پشت میخوابند. به پهلو بخوابید. دراز کشیدن به پشت بدترین حالت برای آپنه خواب است، زیرا باعث میشود، فک، زبان و سایر بافتهای نرم به سمت گلو افتاده و راه تنفسی شما را تنگ کند. خوابیدن روی شکم نیز چندان بهتر نیست، زیرا دراز کشیدن یا چرخاندن سر به پهلو، هر دو مانع تنفس میشوند. از طرف دیگر دراز کشیدن به پهلو به باز ماندن راه هوایی شما کمک میکند. اگر خوابیدن پهلو برای شما ناراحت کننده است یا تمایل دارید بعد از خواب به پشت بچرخید، قرار دادن بالشهای جانبی ممکن است به شما کمک کند.
اما در موارد متوسط تا شدید آپنه خواب، معمولا یکی از روشهای درمانی زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
درمان مکانیکی (Mechanical therapy)
درمان فشار مثبت راه هوایی (PAP)، درمان اولیه ترجیحی برای اکثر افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب است. با درمان PAP، بیماران ماسک را روی بینی و یا دهان خود میگذارند. دمنده هوا به آرامی هوا را از طریق بینی و یا دهان، عبور میدهد. فشار هوا به گونهای تنظیم میشود که فقط به اندازه کافی برای جلوگیری از فرو ریختن بافتهای مجاری هوایی فوقانی در هنگام خواب کافی باشد. درمان PAP از بسته شدن راههای هوایی در حین استفاده جلوگیری میکند، اما قسمتهای آپنه با متوقف شدن PAP یا استفاده نامناسب از آن باز میگردد. بسته به نیازهای خاص بیماران، انواع مختلف و انواع دستگاههای فشار مثبت راه هوایی وجود دارد که شامل:
- :CPAP فشار مداوم مثبت راه هوایی، پرکاربردترین دستگاه PAP است. دستگاه با یک فشار واحد تنظیم میشود.
- :Bi-Level PAP PAP دو سطحی از یک فشار هنگام استنشاق (تنفس) و فشار کمتر هنگام بازدم (بیرون دادن) استفاده میکند.
- Auto CPAP یا:Auto Bi-Level PAP در این نوع دستگاه فشار مثبت، از طیف وسیعی از فشارها استفاده میکند که بسته به نیازهای فشار تشخیص داده شده توسط دستگاه، در حین استفاده، خود تنظیم میشود.
- Adaptive Servo-Ventilation (ASV): یک نوع تهویه غیر تهاجمی است که برای بیماران مبتلا به آپنه مرکزی خواب استفاده میشود که برای باز نگه داشتن راه تنفسی، عمل میکند و در صورت نیاز، یک تنفس اجباری را ارائه میدهد.
دستگاههای پیشرونده فک پایین (Mandibular advancement devices)
این دستگاهها برای بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خواب خفیف تا متوسط است. میتوان از وسایل دندانپزشکی یا دستگاههای پیشرفت فک پایین استفاده کرد که به جلوگیری از انسداد گلو و یا پیشروی فک پایین به جلو کمک میکند. این وسایل به باز نگه داشتن راه هوایی در هنگام خواب کمک میکند. یک متخصص خواب و دندانپزشک (با تخصص در زمینه وسایل دهان و دندان برای این منظور) باید به طور مشترک تعیین کنند که آیا این روش درمانی برای شما مناسب است یا خیر.
محرک عصبی هیپوگلوسال (Hypoglossal nerve stimulator)
یک محرک، زیر پوست در سمت راست قفسه سینه با الکترودهایی که زیر پوست به عصب هیپوگلوسال گردن و ماهیچههای بین دندهای (بین دو دنده) در قفسه سینه متصل شدهاند، قرار میگیرند. دستگاه، هنگام خواب با ریموت کنترل، روشن میشود. با هر تنفس، عصب هیپوگلوسال تحریک میشود، زبان از راه هوایی به جلو حرکت میکند و راه هوایی باز میشود.
جراحی (Surgery)
روشهای جراحی ممکن است به افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب و سایر افرادی که خروپف میکنند اما آپنه خواب ندارند، کمک کند. از جمله انواع جراحیهای انجام شده، میتوان به روشهای سرپایی اشاره کرد. جراحی برای افرادی انجام میشود که بافت بیش از حد یا ناهنجار آنها مانع جریان هوا از طریق بینی یا گلو شده است، مانند انحراف تیغه بینی، بزرگ شدن لوزهها یا فک پایین کوچک با اوربایت (overbite) که باعث باریک شدن گلو میشود. این روشها معمولا پس از آنکه آپنه خواب به اقدامات محافظه کارانه و آزمایش CPAP پاسخ نداد، انجام میشود. انواع جراحی عبارتند از:
- سومنوپلاستی (Somnoplasty)، یک روش کم تهاجمی است که از انرژی فرکانس رادیویی برای کاهش بافت نرم در مجاری هوایی فوقانی استفاده میکند.
- تونسیلکتومی (Tonsillectomy)، روشی است که بافت لوزه را در پشت گلو بر میدارد که یکی از علل شایع انسداد در کودکان مبتلا به آپنه خواب است.
- Uvulopalatopharyngoplasty (UPPP)، روشی است که بافت نرم پشت گلو و کام را از بین میبرد و باعث افزایش عرض راه هوایی در باز شدن گلو میشود.
- Mandibular/maxillary advancement surgery جراحی پیشرونده فک پایین/فک بالا، اصلاح جراحی برخی ناهنجاریهای صورت یا انسداد گلو است که به آپنه انسدادی خواب کمک میکند. این یک روش تهاجمی است که مخصوص بیماران مبتلا به آپنه انسدادی شدید خواب با ناهنجاریهای سر و صورت است.
- Nasal surgery، جراحی بینی شامل اصلاح انسداد بینی مانند انحراف تیغه بینی است.
تاثیر فیزیوتراپی بر آپنه خواب یا وقفه تنفسی
تقویت عضلات تنفسی را میتوان نوعی توانبخشی ریوی در نظر گرفت که میتواند با آموزش
ماهیچههای تنفسی و بازدمی، عملکرد ریه را بهبود بخشد. به تازگی، تقویت عضلات تنفسی
مقاومتی بهبود قابل توجهی در آپنه خواب در مداخلات کوتاه مدت، گزارش شده است که
شامل تقویت عضلات تنفسی مقاومتی و تمرینات استقامتی عمومی برای تقویت عضلات
راه هوایی فوقانی است.
آپنه خواب یا وقفه تنفسی چه عوارضی دارد؟
در صورت عدم درمان، آپنه خواب یا وقفه تنفسی میتواند منجر به تعدادی از مشکلات
سلامتی از جمله فشار خون بالا، سکته مغزی، آریتمی (arrhythmias)، کاردیومیوپاتی
(بزرگ شدن بافت ماهیچهای قلب)، نارسایی قلبی، دیابت، چاقی و حملات قلبی شود.
به احتمال زیاد آپنه خواب میتواند باعث آریتمی و نارسایی قلبی شود، زیرا در صورت
داشتن آپنه خواب، فشار خون بالاتری دارید. در واقع، آپنه خواب در حدود ۵۰ درصد
از افراد مبتلا به نارسایی قلبی یا فیبریلاسیون دهلیزی (atrial fibrillation)، رخ میدهد.
این به این دلیل است که آپنه خواب میتواند باعث موارد زیر شود:
- دورههای مکرر کاهش اکسیژن (آنچه پزشکان آن را هیپوکسی مینامند).
- تغییرات در سطح دی اکسید کربن
- اثرات مستقیم بر قلب به دلیل تغییرات فشار در قفسه سینه
- افزایش سطح نشانه التهاب
با شیوع زیاد آپنه خواب در آریتمیهای قلبی و نارسایی قلبی
(در اصل یک تلنگر در مورد این که آیا بیمار آن را دارد)، کارشناسان
توصیه میکنند که در جستجوی مشاوره با پزشک، آن را به تأخیر نیندازید.
کلام پایانی
در موارد خفیف آپنه خواب، پزشک ممکن است فقط تغییر شیوه زندگی، مانند کاهش وزن یا
ترک سیگار را توصیه کند. اگر آلرژی دارید، پزشک درمان آلرژی شما را توصیه میکند؛ اما اگر
این اقدامات، علائم و نشانههای شما را بهبود نمیبخشد یا اگر آپنه شما متوسط تا شدید
باشد، تعدادی درمان دیگر در دسترس است که بر اساس تشخیص پزشک انجام میشود.
