خواب رفتن دست
همه ما به خواب رفتن پا یا دست خود را تجربه کردهایم. این تجربه، بیشتر در صورتی رخ میدهد که خونرسانی به قسمتی از بدن را با اعمال فشار طولانی مدت، قطع کند. به همین دلیل است که اگر مدت طولانی روی آن بخوابید، دچار بی حسی و سوزن سوزن شدن میشوید. این بی حسی و سوزن سوزن شدن، کاملا طبیعی است و در عرض چند دقیقه برطرف میشود، اما اگر تجربه مشابهی به طور تصادفی دارید، دلیل آن میتواند یک بیماری باشد. بنابراین بی حسی دست میتواند ناشی از آسیب، سوزش یا فشردگی یکی از اعصاب یا شاخهای از یکی از اعصاب بازو و مچ دست باشد.
بیماریهای اعصاب محیطی مانند دیابت نیز، میتوانند باعث بی حسی شوند، اگرچه در دیابت، علائم مشابه معمولا ابتدا در پاهای شما ظاهر میشود. به طور غیر معمول، بی حسی ممکن است به دلیل مشکلاتی در مغز یا نخاع شما ایجاد شود، در چنین مواردی، ضعف بازو یا دست یا از دست دادن عملکرد نیز رخ میدهد. بیحسی معمولا با اختلالات بالقوه تهدید کننده زندگی مانند سکته مغزی یا تومورها همراه نیست. پزشک شما برای تشخیص علت بی حسی، نیاز به اطلاعات دقیق در مورد علائم شما دارد. ممکن است قبل از شروع درمان مناسب، آزمایشات مختلفی برای تأیید علت، مورد نیاز باشد.
چه چیزی باعث بی حسی دستها میشود؟
بی حسی در دستان شما همیشه نگران کننده نیست. این میتواند نشانهای از تونل کارپال (Carpal tunnel) یا عوارض جانبی دارو باشد. هنگامی که یک بیماری باعث بی حسی در دستان شما میشود، معمولا علائم دیگری نیز همراه آن خواهید داشت. در اینجا مواردی که باید مراقب آنها باشید، آورده شده است:
داروهای خاص
آسیب عصبی (نوروپاتی)، میتواند از عوارض جانبی داروهایی باشد که همه چیز را از سرطان گرفته تا تشنج، درمان میکند. این میتواند هر دو دست و پای شما را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از داروهایی که میتوانند باعث بی حسی شوند، عبارتند از:
- آنتی بیوتیکها: اینها شامل مترونیدازول(Flagyl)، نیتروفورانتوئین(Macrobid) و فلوروکینولونها (Cipro) است.
- داروهای ضد سرطان: اینها شامل سیس پلاتین و وینکریستین هستند.
- داروهای ضد تشنج: مثال آن فنی توئین (Dilantin) است.
- داروهای فشار خون یا قلب: اینها شامل آمیودارون(Nexterone) و هیدرالازین (Apresoline) هستند.
سایر علائم آسیب عصبی ناشی از دارو عبارتند از:
- مور مور شدن
- احساسات غیر طبیعی در دستان شما
- ضعف
کمبود ویتامین یا مواد معدنی
شما برای حفظ سلامت اعصاب خود به ویتامین B-12 نیاز دارید. کمبود این ویتامین، میتواند باعث بی حسی یا سوزن سوزن شدن هر دو دست و پا شود. کمبود پتاسیم و منیزیم نیز ممکن است باعث بی حسی شود. علائم دیگر کمبود ویتامین B-12 عبارتند از:
- ضعف
- خستگی
- زرد شدن پوست و چشم (زردی)
- مشکل در راه رفتن و تعادل
- مشکل در فکر کردن مستقیم
- توهم
لغزش دیسک گردن
دیسکها مانند بالشتکهای نرم هستند که استخوانهای (مهره ها) ستون فقرات شما را از هم جدا میکنند. پارگی دیسک باعث میشود مواد نرم در وسط فشرده شوند. به این پارگی دیسک، فتق نیز گفته میشود. دیسک آسیب دیده میتواند به اعصاب ستون فقرات شما فشار وارد کرده و آنها را تحریک کند. لغزش دیسک علاوه بر بی حسی، باعث ضعف یا درد در بازو یا پای شما میشود.
بیماری رینود (Raynaud’s disease)
بیماری رینود یا پدیده رینود زمانی رخ میدهد که عروق خونی شما باریک شده و مانع از رسیدن خون کافی به دست و پای شما میشود. عدم جریان خون، انگشتان دست و پا را بی حس، سرد، رنگ پریده و بسیار دردناک میکند. این علائم معمولا هنگامی که در معرض سرما قرار میگیرید یا زمانی که استرس دارید، احساس میشود.
اسپوندیلوز گردن (Cervical spondylosis)
اسپوندیلوز گردن، نوعی آرتریت است که دیسکهای گردن شما را درگیر میکند. علت آن، ساییدگی و پارگی است که روی استخوانهای ستون فقرات، ایجاد میشود. مهرههای آسیب دیده، میتوانند روی اعصاب مجاور فشار آورده و باعث بی حسی دستها، بازوها و انگشتان شوند. اکثر افراد مبتلا به اسپوندیلوز گردن، هیچ علامتی ندارند، اما برخی دیگر ممکن است درد و سفتی در گردن خود احساس کنند. این وضعیت همچنین ممکن است باعث موارد زیر شود:
- ضعف در بازوها، دستها یا پاها
- سردرد
- هنگامی که گردن خود را تکان میدهید، یک سر و صدا ایجاد میشود.
- از دست دادن تعادل و هماهنگی
- اسپاسم عضلانی در گردن یا شانهها
- از دست دادن کنترل در روده یا مثانه
دیابت
در افرادی که مبتلا به دیابت هستند، بدن در انتقال قند از جریان خون به سلولها مشکل دارد. داشتن قند خون بالا به مدت طولانی، میتواند منجر به آسیب عصبی به نام نوروپاتی دیابتی شود. نوروپاتی محیطی، نوعی آسیب عصبی است که باعث بی حسی بازوها، دستها و پاها میشود. علائم دیگر نوروپاتی عبارتند از:
- سوزش
- احساس سوزن سوزن شدن
- ضعف
- درد
- از دست دادن تعادل
لوپوس (Lupus)
لوپوس، یک بیماری خود ایمنی است. این بدان معناست که بدن شما به اندامها و بافتهای خود حمله میکند که باعث التهاب در بسیاری از اندامها و بافتها میشود، از جمله:
- مفاصل
- قلب
- کلیهها
- ریهها
علائم لوپوس میآیند و میروند. اینکه چه علایمی دارید، بستگی به این دارد که کدام قسمت از بدن تحت تأثیر قرار گرفته است. فشار ناشی از التهاب میتواند به اعصاب آسیب برساند و منجر به بی حسی یا سوزن سوزن شدن دستان شما شود. سایر علائم رایج عبارتند از:
- بثورات پروانه ای شکل روی صورت
- خستگی
- درد مفاصل، سفتی و تورم
- حساسیت به خورشید
- انگشتان دست و پا که سرد و آبی میشوند(پدیده رینود).
- تنگی نفس
- سردرد
- گیجی
- مشکل در تمرکز
- مشکلات بینایی
تونل کارپال (Carpal tunnel)
تونل کارپال، یک گذرگاه باریک است که از مرکز مچ دست عبور میکند. در مرکز این تونل، عصب مدیان (median nerve) قرار دارد. این عصب احساس را به انگشتان شما از جمله انگشت شست، اشاره، وسط و بخشی از انگشت حلقه میرساند. فعالیتهای مکرر مانند تایپ کردن یا کار روی خط مونتاژ، میتواند باعث تورم بافتها و فشار بر این عصب شود. این فشار میتواند باعث بی حسی همراه با سوزن سوزن شدن، درد و ضعف در دست آسیب دیده شود.
اختلالات غده تیروئید
غده تیروئید در گردن شما، هورمونهایی تولید میکند که به تنظیم متابولیسم بدن شما کمک میکند. کم کاری تیروئید، زمانی اتفاق میافتد که تیروئید شما، هورمونهای بسیار کمی تولید میکند. کم کاری تیروئید درمان نشده در نهایت میتواند به اعصابی که احساس را به بازوها و پاهای شما میفرستند، آسیب برساند که به آن نوروپاتی محیطی میگویند. این میتواند باعث بی حسی، ضعف و سوزن سوزن شدن دست و پا شود.
سندروم تونل کوبیتال(Cubital tunnel)
عصب اولنار، عصبی است که از گردن تا دست، حرکت میکند. این عصب میتواند در قسمت داخلی آرنج فشرده یا کشیده شود. پزشکان از این وضعیت به عنوان سندروم تونل کوبیتال، یاد میکنند. سندروم تونل کوبیتال، میتواند علائمی مانند بی حسی و سوزن سوزن شدن دست، به ویژه در انگشت حلقه ایجاد کند. همچنین ممکن است فرد دچار درد و ضعف در ناحیه ساعد شود، به ویژه هنگامی که آرنج خود را خم میکند.
سکته مغزی
بی حسی در دستان شما معمولا نشانهای از شرایط اضطراری نیست که نیاز به بیمارستان داشته باشد. اگرچه بعید است، اما ممکن است بی حسی دست، نشانه سکته مغزی باشد. در صورت بروز هر یک از موارد زیر، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- ضعف یا بی حسی ناگهانی در بازو یا پای شما، به ویژه اگر فقط در یک طرف بدن شما باشد.
- مشکل در صحبت کردن یا درک دیگران
- گیجی
- افتادگی صورت
- شکل ناگهانی در دیدن یک یا هر دو چشم
- سرگیجه ناگهانی یا از دست دادن تعادل
- سردرد شدید ناگهانی
اگر این علائم را دارید، یا با اورژانس محلی خود تماس بگیرید یا از فردی بخواهید که شما را بلافاصله به اورژانس ببرد. درمان سریع ممکن است خطر آسیب طولانی مدت را کاهش دهد. حتی ممکن است جان شما را نجات دهد.
بی حسی دست چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک، تشخیص بی حسی دستهای شما را با گرفتن شرح حال پزشکی و بررسی بازو، دست و انگشت شروع میکند. در برخی موارد، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که به پزشک متخصص مراجعه کنید، مانند پزشک متخصص ارتوپدی که در مراقبت از دست تخصص دارد یا متخصص مغز و اعصاب که میتواند عملکرد عصبی شما را آزمایش کند. پزشکان معمولا در صورت بی حسی انگشتان، MRI تجویز میکنند. این اسکن به پزشکان کمک میکند تا مناطقی را مشاهده کنند که در آن استخوانهای محلهای زیر ممکن است از محل خارج شده باشند:
· گردن
· شانهها
·بازوها
·مچ دست
· انگشتان دست
استخوانهایی که از جای خود خارج میشوند، میتوانند باعث ایجاد فشار بر روی اعصاب شما شوند. آزمایش خون همچنین ممکن است به پزشک در تشخیص شرایطی که باعث بی حسی انگشتان میشود، مانند کمبود RA یا ویتامین B-12 کمک کند.
بی حسی دست چگونه درمان میشود؟
پزشک شما ممکن است داروهای بدون نسخه (OTC) را برای کاهش التهاب توصیه کند. به عنوان مثال میتوان به داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن اشاره کرد. گزینه دیگر استفاده از بریس یا آتل است. این به شما کمک میکند که آرنج یا مچ دست خود را در وضعیت خوبی نگه دارید تا احتمال فشرده شدن عصب کمتر شود. در موارد نادر، اگر گزینههای OTC موثر نباشند، پزشک ممکن است درمانهای تهاجمی بیشتری را توصیه کند. به عنوان مثال، تزریق استروئید میتواند به تسکین التهاب کمک کند. همچنین جراحی ممکن است آسیب عصبی را کاهش دهد، یا استخوانهایی را که روی عصب فشار میآورند، برداشته یا کاهش دهد.
تاثیر فیزیوتراپی برای سوزن سوزن شدن و بی حسی دست
همان طور که اشاره شد، بی حسی و سوزن سوزن شدن دستها و پاها، دلایل متعددی دارد، اما برخی از این موارد را میتوان با فیزیوتراپی کنترل کرد. درمان این مشکل، به درمان علت زمینهای بستگی دارد. اگر بیحسی در درجه اول ناشی از بیماری باشد، درمان این بیماری، آن را تسکین میدهد.
به دلیل گردش خون پایین، فیزیوتراپی در درمان بی حسی و یا سوزن سوزن دست و انگشتان، موثر بوده است.
از آنجایی که این مشکل میتواند به دلیل مشکلات گردش خون ایجاد شود و بنابراین ماساژ درمانی میتواند در احیای جریان خون به دست مفید باشد. ماساژها جریان خون را از طریق تحریک خارجی سیستم گردش خون و مایعات لنفاوی بهبود میبخشد. اطمینان حاصل کنید که ماساژ و تمرینات زیر نظر یک درمانگر حرفهای انجام میشود تا بیشترین بهره را از جلسات درمانی خود ببرید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟
گاهی اوقات سوزن سوزن شدن و بی حسی، میتواند علائم اورژانسی باشد. این زمانی صادق است که فرد دچار سکته مغزی میشود، زمانی که لخته خون یا خونریزی بر مغز تأثیر میگذارد. اگر علائم زیر را دارید، فورا از پزشک کمک بگیرید:
- گیجی
- مشکل در تنفس
- سرگیجه
- بی حسی دست یا انگشتان
- سردرد شدید
- لکنت زبان
- ضعف ناگهانی یا فلج
اگر علائم شما به طور مرتب ظاهر میشوند، در فعالیتهای روزانه شما اختلال ایجاد میکنند یا باعث ایجاد درد و ناراحتی قابل توجهی میشوند ، به پزشک خود مراجعه کنید.
آیا میتوان از بی حسی دستها جلوگیری کرد؟
چندین علت مرتبط با بی حسی انگشتان و دستها ناشی از آسیب های بیش از حد است. این موارد زمانی رخ می دهد که فرد حرکات مکرر انجام میدهد که میتواند باعث تحریک یا آسیب اعصاب و بی حسی شود. راههای جلوگیری از آسیبهای مکرر حرکتی عبارتند از:
- تمرین حالت و شکل مناسب هنگام استفاده از ابزار، صفحه کلید یا دستگاه دیگری که میتواند منجر به آسیبهای مکرر حرکتی شود.
- هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه از فعالیت، استراحت کنید.
- کشش ماهیچههایی که برای کاهش تنش استفاده میکنید.
- خرید دستگاههای ارگونومیک یا پشتیبانی کننده، مانند مچ بند یا بریس.
کلام پایانی
بی حسی دستها معمولا قابل درمان است، اگر همراه با علائمی نباشد که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. استراحت نیز میتواند به کاهش آسیبهای ناشی از استفاده بیش از حد از دستها، کمک کند. پزشک همچنین میتواند بسته به علت زمینهای بیماری شما، درمانهای پزشکی خاصی را توصیه کند. معمولا هرچه زودتر بیحسی دست خود را درمان کنید، احتمال دائمی شدن علائم، کمتر است. بنابراین مهم است که علائم خود را نادیده نگیرید.
۲۰ دیدگاه
ن_ص
از مطالب ارزشمند شما سپاسگزارم
فیزیوتراپی ایرانیان
ممنون از شما که وقت گذاشتید.
فریده یوسفی
سلام وقتتون بخیر مشکل عصب دست میتونه ارثی باشه چونکه خواهرم و خاله بنده نیز مشکل عصب داشتن عمل کردن دستاشون رو حالا من هم همین مشکل رو دارم
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام دوست عزیز
ممکن هست درد ارجاعی از گردن باشد یا مشکل گیرافتادگی از دست باشد.از جراحی بدون معاینه فیزیکی خودداری کنید.
حتما به دکتر ارتوپد اول مراجعه کنید.
مرتضی
سلام و وقت بخیر
من چندین ساله که صبح تا شب پای سیستم هستم و از کیبورد زیاد استفاده می کنم
حدود یک ماهی هم میشه که دارم باشگاه میرم
الان حدود یه هفته ای میشه که هر روز حدود ۱ تا ۳ ساعت، دو تا از انگشت های دست چپم رو خواب میبره! من همچنان ازشون استفاده می کنم ولی یه حس عجیب سِر شدگی داره
به نظرتون باید برم دکتر؟ یا مشکل خاصی نیستش
چون میترسم که یه وقت خدانکرده مشکلات عصبی یا گردش خون پیدا نکرده باشه
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام وقتتون بخیر دوست عزیز
دردهای تیر کشنده و بی حس شدن و اینجور علائم ممکن است مربوط به دیسک گردن باشد.حتما به متخصص ستون فقرات مراجعه نمائید.
هرگونه راهنمایی نیاز بود مجموعه ما در خدمت شما میباشد.
حانیه
سلام خسته نباشید من دو سه روزه هربار که میخابم یا یه مدت کوتاه دستم بی حرکت یا یکم تحت فشاره سریع خواب میبره با حرکت دادن خوب میشه. ولی به دفعات زیاد اتفاق میفته هربار چند دقیقه میتونه از چی باشه؟
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام ممنونم دوست عزیز
خواب رفتن دست و پا دلایل زیادی دارد.ولی عموما به دلیل فشار به عصب دست و پا میباشد.شرایطی است که فشاری به دست و پا وارد شده باشد و به دنبال آن خونرسانی به آن عضو مختل شود یا وقتی فشار زیاد ازبافتهای اطراف روی عصب، عصب را تحت فشار قرار دهد. این حالت در بسیاری از مناطق بدن ایجاد میشود، به طور مثال میتواند بر روی دستها یا پاها تأثیر بگذارد و باعث سوزن شدن، بی حسی، خواب رفتگی یا درد شود.
احسان
سلام خسته نباشید چند سالی میشه که دست چپم از قسمت شانه بازو ها و ارنج مچ دست و انگشت شست واشاره بشدت درد میکنه اصلا ب پهلوی چپ نمیتونم بخوابم ک اگر بخوابم درد بسیار وحشناکی کل دستم رو رجز انگشت حلقه و انگشت کوچیک میگیره تا چند روز درد دارم با مستکن خوب میشم بعد از چند روز خوب میشم بنظر شما مشکلم چی میتونه باشه ممنون از صبوریتون.
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام دوست عزیز
وقتتون بخیر
احتمال دیسک گردن هست با توجه به علائمی که گفتید ( علائم بی حسی – گزگز – درگیری عصب اولنا ) ممکن هم هست Imbalance عضلانی باشد.
در هر دو صورت با فیزیوتراپی قابل درمان هست و نزارید به درد عادت کنید دوست خوبم.
آرزوی سلامتی برای شما
ناهید
سلام خسته نباشید چند سالی میشه که دست چپم از قسمت شانه بازو ها و ارنج مچ دست و انگشت شست واشاره بشدت درد میکنه اصلا ب پهلوی چپ نمیتونم بخوابم ک اگر بخوابم درد بسیار وحشناکی کل دستم رو رجز انگشت حلقه و انگشت کوچیک میگیره تا چند روز درد دارم با مستکن خوب میشم بعد از چند روز خوب میشم بنظر شما مشکلم چی میتونه باشه فعالیتی هم ندارم بجز کارهای ساده روزمره در خانه. ممنون از صبوریتون.
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام دوست عزیز
وقتتون بخیر
احتمال دیسک گردن هست با توجه به علائمی که گفتید ( علائم بی حسی – گزگز – درگیری عصب اولنا ) ممکن هم هست Imbalance عضلانی باشد.
در هر دو صورت با فیزیوتراپی قابل درمان هست و نزارید به درد عادت کنید دوست خوبم.
آرزوی سلامتی برای شما
احسان
سلام من حدودا ی ساله جفت دستام از شونه خواب میره بیشتر تو خواب گز گز میکنه پشت سرم هم گزگز میکنه و تیر میکشه بالای سرم و بعد با تپش قلب شدید از خواب میپرم و استرس شدیدی میگیرم ممنون میشم کمکم کنید
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام دوست عزیز سال نو مبارک.
حتما آم آر آی از گردن بگیرید تا مشکلتون به طور دقیق بررسی شود.
رامین
سلام وقت بخیر من حدود ۳ ماه پیش تصادف کردم ران پام شکسته وتا یک هفته در کما بودم الان دست پا سمت راستم بی حس شده یک ماه میشه هرروز میرم فیزیوتراپی ولی پاز نمیشه
محسن
سلام من ورزش بدنسازی انجام میدم و ی مدته ک آرنج دست چپم درد میگیره همموقعورزش کردن با اون دست و هم موقعی ک ارنج دستمو ب جای سفتی مثه میز فشار میدم ، حالا بعد اون مسئلهچند وقته ک دستام خواب میرن از آرنج تا مچ دست و دست راستم ک اصلا مشکلی نداره اونم خواب میره حتی موقع دراز کشیدن ، حتی مواقعی ک دستمتحرک داره ، موقع نشستن … در همه حال دستام هر یک ساعت ی مدت کوتاهی خواب میرن میشه راهنمایی کنید ممنونم
سارا
سلام خواهش می کنم ازتون راهنمایی کنید. من تقریبا ۸ سال هست که درد خیلی خیلی شدیدی قسمت لگن دارم، دردم به انداره ای شدید هست که وقتی شروع میشه مرکز درد همون لگن هست و کمرم انگار دارن با تبر نصفم میکنن، اما پای سمت راستم تا پایین درد شدید میگیره و کامل بی حس میشه و هر دو تا دستم بی حس میشه و یخ میکنه جوری که ناخنم رنگش بنفش میشه. حتی سرم هم بی حس میشه و سوزن سوزن و سر گیجه و حالت تهوع شدید میگیرم. هر دکتری که بگید رفتم ای چند سال همه آزمایش و عکسی گرفتن ازم. اما هیچکدوم نفهمیدن مشکل من چیه. من همیشه این درد همراهم هست اما توی یه شرایطی که مثلا خوشحالم یا ناراحتم بیشتر میشه. دیگه دکترا بهم پیشنهاد دادن که برم عصبای لگنمو از کار بندازم با آمپول هر ۶ ماه. اما ترسیدم چون میگن درد آلارم هست. گفتم شاید از این بی حس شدن و خواب رفتن دست و پا و سرم شما بتونید راهنماییم کنید. ممنونم
فیزیوتراپی ایرانیان
سلام روز بخیر.
به امیدی بهبودی شما دوست عزیزم.
مشکلتون را با آقای دکتر در میان گذاشتم و فرمودن حتما MRI از کمر بگیرید.از کدوم شهر هستید شما؟
سارا
Mri انجام دادم چیزی مشخص نشد.هر کاری بگید انجام دادم اما مشخص نمیشه. میگن هر زمان دردت شروع میشه همون موقع سریع عکس بگیر. آخه مگه میشه؟ من کلا مدت این درد شدیدم ۲۰ دقیقه هست . من شیراز هستم.
محسن
سلام ، من ب بدنسازم .. الان داخل دوره وینسترول و تستسترون اتانات هستم کیک هفته هست که وینسترول قطع شده ولی تستسترون اتانات ۲۵۰ ادامه داره تا دو هفته دیگ کدورممیشه ۶۵ روز کامل ، بعدش پایانشه ، و وزنم الان ۸۱ کیلوگرم هست کمطمئنم تا ۸۵ هم میاد . من در این دوره نزدیکبه ۸ کیلوگرم ب وزنم اضافه شده ک بیشترم میشه ، من مبتدی هم نیستم داخل اینورزش تجربموثابقمزیاده وقهرمانی کشوری هم دارم بگذریم ،،،،یه یک هفته ی هست ک دستام شروع به خواب رفتن میکنن از ارنج تا نوک انگشتای دستام هر دو دستم ، این خواب رفتنا خیلی شدیدا مثلا حتی در هنگامی ک گوشی دستمه خواب میرن ، دراز میکشم اگ دستام صاف نباشن خواب میرن ، حتی پشت میز هم میشینم و دستام روی کیبورد کامپیوتر هم باشه و در حال کار باشم خواب میره دستام خیلی زیاد. و این خواب رفتنا همراه با درد در کف دستام هست خیلی شدیدا ، جوری ک دستامو فشار میدم یا میلرزونمشون تا آزاد شن خیلی اذیتم میکنه و از کارو زندگی انداخته منو ، دلیلش چیه این خواب رفتنایهمراه با درد ؟؟؟ ممنومم