فتق دیسک کمر چگونه به وجود میآید؟
دیسکهای ستون فقرات نقش مهمی در قسمت پایین کمر دارند و به عنوان ضربهگیر بین مهرهها عمل میکنند، قسمت بالایی بدن را پشتیبانی میکنند و طیف وسیعی از حرکت را در همه جهات امکانپذیر میسازند. با این حال، اگر دیسک، دچار فتق شود و مقداری از مواد داخلی خود را نشت کند، دیسک میتواند به سرعت از حالت عادی به تشدید عصب تبدیل شود و باعث ایجاد کمردرد و احتمالاً درد و علائم عصبی در پا شود. علائم فتق دیسک معمولاً بدون هیچ دلیل مشخصی شروع میشود.
یا ممکن است زمانی اتفاق بیفتند که شخص، چیز سنگینی را بلند کند و یا کمر را بچرخاند، حرکاتی که فشار بیشتری بر دیسکها وارد میکند. فتق دیسک کمر یک مشکل گسترده است که اغلب افراد ۳۵ تا ۵۰ ساله را تحت تأثیر قرار میدهد. این مقاله نحوه ایجاد فتق دیسک کمر، نحوه تشخیص آن و گزینههای درمانی جراحی و غیر جراحی موجود را موردبررسی قرار میدهد.
نحوه ایجاد فتق دیسک کمر
یک حلقه بیرونی سخت به نام آنولوس از ناحیه ژلمانند هر دیسک محافظت میکند که به عنوان هسته پالپوزوس (nucleus pulposus) شناخته میشود. به دلیل پیری و فرسودگی عمومی، دیسکها، مقداری مایع را از دست میدهند که آنها را انعطافپذیر و اسفنجی میکند. در نتیجه، دیسکها صافتر و سختتر میشوند. این فرآیند که به عنوان انحطاط دیسک شناخته میشود – نسبتاً در اوایل زندگی شروع میشود و اغلب در آزمایشات تصویربرداری در اوایل بزرگسالی خود را نشان میدهد.
هنگامی که فشار یا تنش بر ستون فقرات وارد میشود، حلقه بیرونی دیسک ممکن است برآمده، ترک بخورد یا پاره شود. اگر این در قسمت تحتانی کمر (نخ مهرههای کمری) اتفاق بیفتد، بیرونزدگی دیسک ممکن است به ریشه عصب نخاعی نزدیک فشار وارد کند. یا مواد التهابی از داخل ممکن است عصب را تحریک کند. نتیجه آن، ایجاد درد در باسن و پایین پا است. ممکن است پزشک به فردی که دچار فتق دیسک است، بگوید که بیماری دژنراتیو دیسک منجر به فتق دیسک کمر شده است. این اصطلاح میتواند هشداردهنده و گمراهکننده باشد. بیماری دژنراتیو دیسک به خودی خود یک بیماری پیشرونده نیست و همیشه باعث مشکلات مزمن یا مداوم نمیشود.
علائم فتق دیسک کمر
در حالی که فتق دیسک کمر میتواند بسیار دردناک باشد، اما برای اکثر افراد این علائم، طولانیمدت نیستند. حدود ۹۰ درصد از افرادی که فتق دیسک کمر را تجربه میکنند، شش هفته بعد هیچ علامتی نخواهند داشت، حتی اگر درمان دارویی نداشته باشند. کارشناسان بر این باورند که علائم فتق دیسک کمر ممکن است به سه دلیل خود به خود برطرف شود:
- بدن به عنوان یک ماده خارجی به فتق حمله میکند، اندازه ماده فتق را کوچک میکند و میزان پروتئینهای التهابی نزدیک ریشه عصبی را کاهش میدهد.
- با گذشت زمان، مقداری از آب داخل دیسک، جذب بدن میشود و باعث جمع شدن دیسک میشود. دیسک کوچکتر کمتر به ریشههای عصبی کشیده میشود و باعث تحریک میشود.
- تمرینات اکستنشن کمر ممکن است ناحیه فتق شده را از دیسکهای ستون فقرات دور کند. اینکه آیا ورزش میتواند این امر را محقق کند یا خیر، موضوع بحث در جامعه پزشکی است.
به طور کلی، تصور میشود که با گذشت زمان، علائم بهتر میشوند، زیرا اندازه کوچکتر مواد فتق، احتمال تحریک ریشه عصبی را کاهش میدهد. اگرچه فتق دیسک کمر معمولاً زمانی که دردناک میشود، توجه را به خود جلب میکند، تحقیقات پزشکی نشان داده است که افراد دچار فتق دیسک کمر در ستون فقرات کمری خود میشوند، اما هیچ درد یا علائم دیگری وجود ندارد. به همین دلیل است که باید در تشخیص دقت شود تا مطمئن شویم فتق دیسک کمر باعث این مشکل شده است یا خیر.
علائم دیسک کمر
علائم فتق دیسک کمر بسیار متفاوت است – از درد متوسط در پشت و باسن گرفته تا بیحسی و ضعف گسترده که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. مراقبتهای پزشکی فوری در اکثریت قریب به اتفاق موارد، درد در عرض شش هفته کاهش مییابد؛ اما علیرغم مدت زمان کوتاه، درد میتواند طاقتفرسا باشد و شرکت در فعالیتها و مسئولیتهای روزمره را دشوار کند. برای برخی، درد میتواند مزمن و یا ناتوانکننده شود.
علائم رایج فتق دیسک کمر
معمولاً فتق دیسک به عصب مجاور فشار میآورد یا ملتهب میشود و باعث انتشار درد در طول عصب میشود. فتق دیسک کمر، شایعترین علت سیاتیک است که به صورت درد ساق پا در امتداد عصب سیاتیک در پشت ساق پا، ظاهر میشود. برخی از خصوصیات کلی درد فتق دیسک کمر به شرح زیر است:
-
درد پا. درد ساق پا معمولاً بدتر از کمردرد است. اگر درد در طول مسیر عصب سیاتیک بزرگ در پشت ساق پا منتشر شود، به آن سیاتیک یا رادیکولوپاتی گفته میشود.
-
درد عصب. قابلتوجهترین علائم معمولاً به عنوان درد عصبی در پا توصیف میشود که درد به صورت سوزش و یا تیر کشیدن، توصیف میشود.
-
مکان متغیر علائم. بسته به متغیرهایی مانند محل فتق دیسک و درجه فتق، علائم ممکن است در قسمت پایین کمر، باسن، جلو یا پشت ران، ساق پا، پا و یا انگشتان پا، مشاهده شود و معمولاً فقط یک طرف را تحت تأثیر قرار میدهد.
-
علائم عصبی. بیحسی، احساس سوزن سوزن شدن و یا ضعف، ممکن است در ساق پا، پا و یا انگشتان پا تجربه شود.
-
افتادگی پا. علائم عصبی ناشی از فتق ممکن است شامل مشکل در بلند کردن پا هنگام راه رفتن یا ایستادن روی پاشنه پا باشد، وضعیتی که به عنوان افتادگی پا شناخته میشود.
-
درد پایین کمر. این نوع درد ممکن است کسلکننده یا ضربان دار توصیف شود و ممکن است با سفتی همراه باشد. اگر فتق دیسک باعث اسپاسم عضلانی کمر شود، درد ممکن است تا حدودی با یک یا دو روز استراحت نسبی، قرار دادن یخ یا گرما، نشستن در یک تکیهگاه یا دراز کشیدن به پشت با بالش زیر زانو تا حدودی کاهش یابد.
-
دردی که با حرکت بدتر میشود. درد ممکن است به دنبال ایستادن یا نشستن طولانیمدت یا بعد از راه رفتن حتی در فاصله کوتاهی ایجاد شود. خنده، عطسه یا سایر حرکات ناگهانی نیز ممکن است درد را تشدید کند.
-
دردی که از خم شدن به جلو بدتر میشود. بسیاری متوجه میشوند که وضعیتهایی مانند خم شدن یا خم شدن به جلو در صندلی، یا خم شدن به سمت جلو در ناحیه کمر، درد پا را به طور قابلتوجهی بدتر میکند.
-
شروع سریع درد. درد فتق دیسک کمر معمولاً به سرعت ایجاد میشود، اگرچه ممکن است هیچ اقدام یا رویداد قابل شناسایی که باعث درد شود، وجود نداشته باشد.
علائم فتق دیسک کمر معمولاً در صورتی که فتق گسترده باشد، شدیدتر است. اگر فتق دیسک عصب را تحت تأثیر قرار ندهد، درد میتواند خفیفتر و محدود به کمر باشد. در برخی موارد، کمردرد یا پادرد که برای چند روز رخ میدهد و سپس از بین میرود، اولین نشانه فتق دیسک است.
علائم نادر اما خطرناک فتق دیسک کمر
از دست دادن کنترل مثانه یا روده، کمردرد، بیحسی در ناحیه نشیمن و یا ضعف در هر دو پا، نشانههای یک بیماری نادر اما جدی به نام سندرم دم اسبی هستند. این فشار و تورم اعصاب انتهای ستون فقرات در صورت تأخیر در درمان میتواند منجر به فلج و سایر اختلالات دائمی شود. در صورت بروز این علائم، درمان فوری پزشکی که ممکن است شامل آزمایش و جراحی باشد، موردنیاز است.
تأثیر محل برخورد اعصاب ستون فقرات در دیسک کمر
علائم فتق دیسک بسته به محل عصب میتواند متفاوت باشد، زیرا مسیرهای عصبی در هر سطح از ستون فقرات متفاوت است. مثلاً:
- برخورد L3 یا L4 از فتق دیسک ممکن است منجر به یک رفلکس غیرطبیعی شود. درد ناشی از برخورد L3 یا L4 معمولاً به عضله چهار سر ران در جلوی ران میرسد. این با سیاتیک که در امتداد پشت ساق قرار دارد، متفاوت است.
- برخورد عصب L5 (در سطح L4-L5) ناشی از فتق دیسک میتواند علائمی مانند ضعف در امتداد انگشت شست پا و به طور بالقوه در مچ پا ایجاد کند که منجر به مشکل در حرکت پاشنه به انگشت پا در راه رفتن میشود. بیحسی و درد ممکن است در بالای پا احساس شود و درد ممکن است به باسن نیز سرایت کند.
- برخورد عصب S1 (در سطح L5-S1) از فتق دیسک ممکن است باعث از بین رفتن رفلکس مچ پا و یا ضعف شود که ایستادن روی انگشتان پا یا روی پاشنه پا را برای بیماران دشوار میکند. بیحسی و یا درد، میتواند در امتداد قسمت بیرونی ساق پا تا کف پا یا خارج از پا و انگشتان پا منتشر شود.
علائم منتسب به فتق دیسک کمر ممکن است دلایل دیگری داشته باشد. یک معاینه فیزیکی کامل، ارزیابی پزشکی و گاهی اوقات آزمایشهای تصویربرداری تشخیصی معمولاً برای تعیین منبع درد و سایر علائم موردنیاز است.
علل مؤثر و عوامل خطر در ایجاد فتق دیسک کمر
به نظر میرسد درد ناشی از فتق دیسک کمر به طور ناگهانی رخ میدهد، اما معمولاً نتیجه یک روند تدریجی است. دیسکهای ستون فقرات در کودکان دارای محتوای آب بالایی هستند که به دیسکها کمک میکند تا انعطافپذیر بمانند، زیرا به عنوان بالشتک بین مهرهها عمل میکنند. با گذشت زمان به عنوان بخشی از روند طبیعی پیری، دیسکها شروع به خشک شدن میکنند. این باعث میشود حلقه بیرونی سختتر دیسک، شکنندهتر و در برابر ترک خوردن و پارگی ناشی از حرکات نسبتاً خفیف مانند برداشتن کیسه مواد غذایی، چرخاندن قسمت پایین کمر هنگام چرخاندن چوب گلف، یا چرخش ساده برای سوار شدن به ماشین، آسیبپذیرتر شود. علت کمتر شایع فتق دیسک کمر، آسیب تروماتیک، مانند سقوط یا تصادف رانندگی است. یک آسیب میتواند فشار زیادی بر دیسک کمر وارد کند که باعث فتق آن شود.
عوامل خطر برای فتق دیسک کمر
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به فتق دیسک کمر را افزایش دهند عبارتاند از:
- سن. شایعترین عامل خطر فتق دیسک کمر، بین ۳۵ تا ۵۰ سالگی است. این بیماری به ندرت بعد از ۸۰ سالگی علائم ایجاد میکند.
- جنسیت. مردان تقریباً دو برابر بیشتر از زنان در معرض خطر فتق دیسک کمر هستند.
- کار فیزیکی. مشاغلی که به بلند کردن اجسام سنگین و سایر کارهای فیزیکی نیاز دارند با خطر بیشتر ابتلا به فتق دیسک کمر مرتبط است. اگر به طور مکرر انجام شود، کشیدن، هل دادن و چرخاندن میتواند خطر بروز فتق دیسک را افزایش دهد.
- چاقی. اضافهوزن باعث میشود که فرد پس از جراحی میکرودیسککتومی، احتمال فتق دیسک کمر و ۱۲ برابر بیشتر احتمال دارد که دوباره همان فتق دیسک را تجربه کند که به آن فتق دیسک مکرر گفته میشود. کارشناسان بر این باورند که حمل وزن اضافی، فشار وارده بر ستون فقرات کمری را افزایش میدهد و افراد چاق را مستعد فتق میکند.
- سیگار کشیدن. نیکوتین، جریان خون را به دیسکهای ستون فقرات محدود میکند که این امر انحطاط دیسک را تسریع میکند و روند بهبودی را مختل میکند. دیسک تحلیل رفته، انعطافپذیری کمتری دارد و احتمال پارگی یا ترک خوردن آن را افزایش میدهد که میتواند منجر به فتق شود.
- سابقه خانوادگی. تحقیقات، تأثیر سابقه خانوادگی را برای انحطاط دیسک نشان داده است و دژنراسیون دیسک با افزایش خطر فتق، همراه است. یک مطالعه گسترده نشان داد که سابقه خانوادگی فتق دیسک کمر، بهترین پیشبینی کننده فتق آینده است.
در حالی که عوامل فوق همه در افزایش خطر ابتلا به فتق علامتدار دیسک کمر نقش دارند، ممکن است هر فردی در هر سنی به فتق دیسک کمر مبتلا شود. دیسک همچنین میتواند بدون هیچ دلیل شناخته شدهای دچار فتق و یا علامتدار شود.
کلینیک مجهز و تخصصی فیزیوتراپی ایرانیان
به طور کلی، مجموعه سلامت ایرانیان شامل کلینیک فیزیوتراپی ایرانیان، باشگاه بدنسازی ایرانیان و استخر آب درمانی ایرانیان تمام تلاش خود را برای بهبود بیماران به کار گرفته است. این مجموعه تحت مدیریت علی رضا صدیقی و دکتر مهدی صدیقی متخصص طب فیزیوتراپی و توانبخشی اداره می گردد. برای آشنایی بیشتر با مجموعه سلامت ایرانیان و خدمات ارائه شده توسط این مجموعه می توانید به صفحه اینستاگرام فیزیوتراپی ایرانیان مراجعه نمایید.
