بیماری ورم مغزی چیست؟
ورم مغزی یا (ادم مغزی) بیماری بسیار خطرناکی بوده که باعث تجمع مایع در مغز میشود. این مایع فشار داخل جمجمه را افزایش میدهد که به آن (ICP) میگویند. افزایش فشار داخل جمجمه باعث کاهش فشار خون در مغز شده و همچنین اکسیژن دریافت شده توسط مغز را نیز کاهش میدهد. زیرا مغز برای عملکرد درست به جریان بیوقفه اکسیژن نیاز دارد.
این آسیب ممکن است غیرقابل جبران باشد و میتواند در سرتاسر مغز یا در نواحی خاصی رخ دهد. در صورت درمان نشدن، ورم مغزی میتواند مرگبار باشد. درحالیکه برخی از مشکلات در طول زمان کاهش پیدا میکنند، برخی دیگر نیاز به درمان مداوم دارند.
کسانیکه تورم مغزی را تجربه میکنند باید در ۴۸ تا ۷۲ ساعت اول پس از آسیب یا عفونت به دقت تحت نظر باشند. زیرا درمان بهموقع بیمار میتواند بر کاهش زمان بهبودی و کسب نتایج مطلوب تأثیر بگذارد.
ورم مغزی چه علائمی دارد ؟
علائم ادم مغزی بسته به علت آن بسیار متفاوت است و میتواند وضعیت بسیار دردناکی باشد. سن بیمار، اندازه مغز و محل ادم نیز میتواند بر شدت علائم تأثیر بگذارد. طبق تجربه پزشکان، ادم مغزی نتیجه یک بیماری زمینهای است. بههمیندلیل، بیماران اغلب در اثر یک آسیب مغزی تروماتیک یا سکته مغزی، با این عارضه و طیف وسیعی از علائم عصبی مواجه میشوند.
اصولا تشخیص ادم مغزی برای پزشکان بدون انجام آزمایشات مناسب و ارزیابی کامل دشوار است. در واقع علائمی وجود دارند که پس از آسیب یا عفونت باید به آنها توجه کرد و میتوانند نشاندهنده تورم مغز باشد. برخی از نشانههای ادم مغزی عبارتند از:
- سردرد (شایعترین علامت در هر زمانی است که مغز شروع به متورم شدن میکند.)
- سرگیجه
- حالت تهوع
- عدم هماهنگی و تعادل در اعضای بدن
- بیحسی
در موارد شدیدتر ادم مغزی، ممکن است علائم زیرا را تجربه کنید:
- تغییرات در خلقوخوی مانند افسردگی (ورم مغز آدم افسرده)، اضطراب یا پرخاشگری در نتیجه آسیب مغزی
- فراموشی و از دست دادن حافظه
- مشکل در صحبت کردن
- بیاختیاری ادرار و مدفوع
- تغییر در آگاهی و هوشیاری
- تشنج
- ضعف
- دوبینی بهدلیل عدم توانایی در حرکت کامل یکی از چشمان در یک جهت خاص
علت ایجاد ادم مغزی چیست؟
فشار داخل جمجمهای مرتبط با ادم مغزی میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:
آسیب مغزی تروماتیک (TBI)
ضربه به سر یا ضربه مغزی در اثر افتادن، تصادف با اتومبیل، ورزش، خشونت خانگی، جراحات جنگی یا جراحی میتواند منجر به خونریزی، کبودی یا تورم مغز شود. در واقع ترکخوردگی جمجمه میتواند رگهای خونی مغز را پاره کند و باعث تورم شود. طبق آمار، ورم مغز بعد از عمل و ورم مغز بر اثر تصادف از شایعترین دلایل آسیب مغزی تروماتیک هستند.
عفونت
انواع مختلفی از عفونتها مانند آنسفالیت و مننژیت میتوانند منجر به ادم مغزی شوند. آنسفالیت نوعی التهاب مغز است که معمولا در اثر عفونت ویروسی ایجاد میشود. میتواند منجر به سردرد، تب، از دست دادن هوشیاری، تشنج و علائم دیگر شود. مننژیت همان عفونت لایه مننژ است که مغز و نخاع را احاطه کرده است. این مشکل ممکن است در اثر عفونتهای ویروسی، باکتریایی، انگلی یا قارچی بروز کند و باعث ورم مغزی در بزرگسالان یا حتی ورم بطن مغز جنین شود.
تومور
منظور از تومور مغزی، رشد غیرطبیعی سلولها در داخل مغز یا جمجمه است. این عارضه میتواند بافت مغز را فشرده یا جابهجا کند و جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کند که میتواند فشار را افزایش داده و باعث ادم مغزی شود.
آبسه
آبسه سابدورال معمولا پس از ابتلا به بیماری دیگری مانند مننژیت یا عفونت سینوسی، در بخش سابدورال مغز بهصورت یک توده پر از چرک بروز میکند. این عفونت میتواند به سرعت گسترش یابد و باعث تورم و مسدود شدن مایعات دیگر در مغز شود. در نتیجه، در این شرایط همیشه خطر بروز ادم مغزی بیماران را تهدید میکند.
سکته مغزی
حدود ۸۰ درصد از سکتههای مغزی، سکتههای ایسکمیک هستند که در اثر انسداد شریانهای مغز ایجاد میشوند. این مساله بهنوبه خود مانع از رسیدن خون اکسیژندار به سلولهای مغز میشود و زمینه بروز تورم مغزی را فراهم میکند. امروزه شیوع ورم مغز بر اثر سکته یا ورم مغز بعد از سکته بسیار زیاد شده است.
خونریزی مغزی
منظور از خونریزی داخل جمجمهای، خونریزی در داخل یا اطراف مغز است و منظور از سکته مغزی هموراژیک، مرگ سلولهای مغز در نتیجه پارگی رگهای خونی در مغز است. هر دوی این شرایط میتوانند باعث ادم مغزی شوند.
کوهنوردی و حرکت در ارتفاعات بالا
شما ممکن است حدود دو روز پس از صعود به ارتفاعات بالای ۴۰۰۰ متر به ادم مغزی در ارتفاع بالا (HACE) مبتلا شوید. این نوع تورم مغزی معمولا همراه با بیماری حاد کوهستان، آتاکسی (از دست دادن کنترل حرکات بدن)، خستگی و تغییر وضعیت روانی رخ میدهد. در صورت عدم درمان میتواند در عرض ۲۴ ساعت به کما یا مرگ بیمار تبدیل شود. پس ورم مغزی و کما در اثر ادم مغزی در کوهنوردی را دست کم نگیرید.
از دیگر دلایل موثر در بروز ورم مغز و کما میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف بیشازحد الکل (ورم مغز آدم الکلی) و مواد مخدر
- مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
- گازگرفتگی یا نیش حیوانات سمی، خزندگان و برخی از حیوانات دریایی
علل و نشانه های ورم مغزی در کودکان
جالب است بدانید که کودکان نیز ممکن است در اثر آسیب یا عفونت مغز دچار ادم مغزی شوند. به عنوان مثال، عفونت توکسوپلاسموز که توسط یک انگل ایجاد میشود، اغلب جنینها، نوزادان خردسال و کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند را تحت تاثیر قرار میدهد و به وضوح باعث ادم مغزی میشود.
ازآنجاییکه ساختار مغز کودکان حساستر است، عدم درمان بهموقع میتواند باعث کاهش هوشیاری و حتی مرگ نوزاد شود. از علائم ورم مغزی در نوزادان و کودکان میتوان به بروز برآمدگی در نقاط نرم جمجمه نوزادان، حالت تهوع، ضعف، بی اختیاری ادرار و مدفوع، مشکل در صحبت کردن و تشنج اشاره کرد.
انواع ادم مغزی در بزرگسالان
بسته به علت اصلی، پنج نوع ادم مغزی وجود دارد که شامل موارد زیر است :
ادم مغزی سیتوتوکسیک
این نوع ادم مغزی ناشی از تجمع سدیم و آب در سلولهای مغز است که منجر به نارسایی سلولی میشود. معمولا علل اصلی بروز آن آسیب مغزی، بیماری متابولیک، عفونتهایی مانند آنسفالیت یا مننژیت یا مصرف مواد شیمیایی مانند متانول یا اکستازی است.
ادم مغزی وازوژنیک
اگر سکته کردهاید، این احتمال وجود دارد که مغز شما بهدلیل لخته شدن خون یا کمبود اکسیژن متورم شود. این مساله باعث اختلال در سد خونی مغزی میشود و اجازه میدهد مایع میان بافتی نشت کند و فشار در داخل مغز ایجاد شود. اگرچه این شکل از ادم مغزی بیشتر در افراد مبتلا به تومورهای مغزی دیده میشود، اما میتواند ناشی از نفوذ دی اکسید کربن بیشازحد در خون، بیماری متابولیک، سمیت سرب و صعود به ارتفاعات بالا نیز باشد.
ادم مغزی بینابینی
علت اصلی این نوع تورم مغزی، هیدروسفالی انسدادی است که در اثر تجمع مایع مغزی نخاعی ناشی از گشاد شدن غیرطبیعی بطنها بروز میکند و باعث افزایش فشار در مغز میشود. معمولا هیدروسفالی انسدادی ناشی از نقص ژنتیکی، اختلال رشد، مننژیت، تومور، آسیب مغزی تروماتیک یا خونریزی مغزی است.
ادم مغزی هیدرواستاتیک
ادم مغزی هیدرواستاتیک در اثر تجمع مایع در فضاهای کوچک و باریک بین بافتهای مغز بروز میکند. در واقع انسداد وریدی مزمن یا نارسایی قلبی میتواند فشار هیدرواستاتیک مویرگی را افزایش دهد و باعث تورم مغزی شود.
ادم مغزی اسموتیک
آب میتواند از غشای نیمه تراوا سلولها عبور کند. این فرآیند اسمز نامیده میشود. گاهی اوقات ممکن است الکترولیتها در داخل سلول تجمع پیدا کنند و بههمیندلیل غلظت بالایی از آب به داخل سلولها حرکت کند. این اسمولالیته نامتعادل معمولا ناشی از ترشح نامناسب هورمون ضدادراری یا ضربه مغزی است و منجر به فشار، تجمع مایع و تورم غیرطبیعی در مغز میشود.
عوارض ادم مغزی چیست؟
در صورت عدم درمان، ادم مغزی میتواند منجر به آسیب دائمی مغز یا بروز طیف گستردهای از عوارض زیر شود:
- از دست دادن قدرت بینایی
- سردرد مزمن
- آتروفی مغزی
- زوال عقلی یا شناختی
- تغییر وضعیت هوشیاری ذهن
- افسردگی
- مشکلات خواب
- صرع
آسیب های غیر قابل برگشت مغزی
شواهد حاکی از آن است که آسیب تروماتیک مغزی، بهعنوان یکی از دلایل اصلی ادم مغزی، افراد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری آلزایمر یا نوع دیگری از زوال عقل قرار میدهد. زیرا این مساله میتواند بر عملکرد شناختی فرد از جمله تفکر و یادگیری تأثیر بگذارد.
طبق گزارش انجمن آلزایمر، افراد مسن با سابقه آسیب مغزی تروماتیک با شدت متوسط، ۲.۳ برابر بیشتر از افراد بدون سابقه آسیب مغزی در معرض خطر ابتلا به آلزایمر هستند. کسانی که آسیب مغزی تروماتیک شدید دارند ۴.۵ برابر بیشتر در معرض خطر هستند.
اگرچه هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد یک آسیب خفیف مغزی با زوال عقل مرتبط است، اما بروز مکرر آسیب مغزی تروماتیک خفیف مانند مواردی که در ورزشهایی مانند فوتبال، بوکس، و هاکی رخ میدهد، با افزایش خطر بروز انسفالوپاتی تروماتیک مزمن مرتبط است.
از علائم آن میتوان به از دست دادن حافظه، گیجی، مشکلات کنترل تکانه، اختلال در قضاوت، پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، بیماری پارکینسون و خودکشی اشاره کرد. این علائم میتوانند سالها یا دههها پس از آخرین آسیب مغزی شروع شوند.
نحوه صحیح تشخیص ورم مغزی
اصولا تشخیص ادم مغزی برای پزشکان بدون انجام آزمایشهای تصویربرداری دشوار است. زیرا علل بالقوه زیادی وجود دارند و علائم ممکن است به طور قابل توجهی متفاوت باشند. برخی از روشهای رایجی که برای تشخیص تورم مغز استفاده میکنند عبارتند از:
- معاینه فیزیکی برای تشخیص محل درد و ناراحتی
- معاینه عصبی برای تشخیص علت ناهنجاریها
- تجویز سی تی اسکن برای شناسایی محل تورم
- تجویز ام آر آی سر برای شناسایی محل تورم
- تجویز آزمایش خون برای تعیین علت تورم مغزی
در اغلب موارد تشخیص ادم مغزی در سی تی اسکن ممکن است و نیازی به انجام ام آر آی نیست.
روشهای درمانی ادم مغزی
تورم مغز میتواند به یک وضعیت تهدیدکننده زندگی تبدیل شود و باید فورا درمان شود. گزینههای درمانی معمولا با هدف بازگرداندن جریان خون و اکسیژن به مغز و در عین حال کاهش تورم انجام میشوند. البته توجه به علت زمینهای برای جلوگیری از هرگونه آسیب بیشتر نیز اهمیت دارد. معمولا درمان ارائه شده با توجه به شدت و نوع ادم مغزی متفاوت خواهد بود.
دارو درمانی
بسته به شدت بیماری و علت اصلی آن، پزشکان ممکن است دارویی را برای کمک به کاهش تورم و جلوگیری از لخته شدن خون تجویز کنند. دادن مایعات و دارو بهصورت تزریق داخل وریدی، میتواند از افت بیشازحد فشار خون جلوگیری کند.
این مساله کمک میکند تا پزشک مطمئن شود که اعضای بدن از جمله مغز، خون کافی دریافت میکند. با این حال، تجویز بیشازحد مایعات میتواند تورم را بدتر کند. بههمیندلیل، پزشکان سعی میکنند از مقادیر مناسبی از مایعات برای درمان فردی که دچار تورم مغزی است استفاده کنند.
اکسیژن درمانی هیپرباریک
تامین اکسیژن از طریق دستگاه تنفس کمک میکند تا پزشک مطمئن شود که خون اکسیژن کافی در خود دارد و نگران کاهش اکسیژن مغز نباشد.
هایپرونتیلاسیون
برخی از پزشکان ممکن است یک هیپرونتیلاسیون کنترل شده برای کمک به کاهش فشار داخل جمجمهای انجام دهند. در واقع تهویه بیشازحد باعث میشود که شما بیشتر از دم بازدم کنید و میزان دی اکسید کربن در جریان خون را کاهش دهید.
اسموتراپی
هنگامیکه مغز شما متورم میشود، مایعات اضافی در میان سلولها تجمع پیدا میکنند. اسموتراپی تکنیکی برای بیرون کشیدن این مایعات از مغز است. این کار با استفاده از عوامل اسمزی مانند مانیتول یا سالین پر نمک انجام میشود. اسموتراپی به بهبود گردش خون نیز کمک میکند و در کاهش تورم و فشار در جمجمه موثر است.
هیپوترمی
هیپوترمی یا کاهش دمای بدن باعث کاهش متابولیسم در مغز میشود و میتواند تورم را کاهش دهد. البته هنوز تحقیقات زیادی در این زمینه در حال انجام است.
ونتریکولوستومی
یک روش تهاجمی شامل تخلیه مایع از مغز است. در ونتریکولوستومی پزشک یک برش کوچک در جمجمه ایجاد و لولهای را برای تخلیه وارد میکند. این مساله باعث کاهش فشار داخل جمجمهای میشود.
عمل جراحی
در موارد شدیدتر ادم مغزی، ممکن است برای تسکین فشار داخل جمجمهای نیاز به جراحی داشته باشید. جراحی میتواند با برداشتن بخشی از جمجمه یا منبع تورم (مانند تومور) به بهبود این وضعیت کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
برای تشخیص ادم مغزی و شروع درمانی که به شما در کنترل علائم کمک کند، مشورت با یک متخصص جراحی مغز و اعصاب ضروری است.
هنگام مشورت با پزشک یا جراح مغز و اعصاب، سعی کنید میزان درد خود را با شرح کاملی از علائم، مدت زمان بروز و آنچه فکر میکنید باعث ایجاد آنها شده است، ذکر کنید. همچنین داروهایی را که مصرف میکنید نام ببرید. در صورت مواجهه با علائمی مانند موارد زیر، لازم است فورا از اورژانس درخواست کمک کنید:
- مشکل در صحبت کردن
- عدم تعادل حرکات بدن
- فراموشی
- بیاختیاری ادرار
- تشنج
- ضعف
- دوبینی
آیا میتوان از بروز ادم مغزی پیشگیری کرد؟
معمولا نحوه پیشگیری از ادم مغزی شامل انجام اقداماتی برای محافظت از سر و مغز است. برخی از بهترین راهکارها در این زمینه عبارتند از:
- استفاده از از کلاه ایمنی در حین ورزش یا فعالیتهای بدنی
- کنترل فشار خون و کلسترول برای جلوگیری از بروز بیماری قلبی و سکته
- استفاده از کمربند ایمنی هنگام مسافرت با وسیله نقلیه
- حرکت آرام رو به بالا هنگام کوهنوری برای جلوگیری از بروز ادم مغزی
- ترک سیگار برای کاهش خطر اکسیداتیو و التهابی بروز سکته مغزی
همچنین تغییر سبک زندگی نیز میتواند تاثیر گذار باشد:
- اجتناب از سیگار کشیدن
- کاهش مصرف الکل و نوشیدنیهای حاوی الکل
- حفط یک رنج وزنی سالم
- داشتن یک رژیم غذایی سالم، افزایش مصرف میوه و سبزیجات و کاهش مصرف شکر و نمک
سخن پایانی
تورم مغز یک بیماری جدی است که میتواند باعث آسیب طولانی مدت به حافظه و توانایی تفکر شما شود. پس اگر بعد از زمین خوردن، تصادف یا هنگام مبارزه با عفونت دچار عوارض جانبی شدید، فورا به پزشک مراجعه کنید. خوشبختانه در ۶۰% از موارد، تورم به خوبی کنترل میشود.
کلینیک مجموعه سلامت ایرانیان
به طور کلی، مجموعه سلامت ایرانیان شامل کلینیک لاغری و کاهش سایز، کلینیک فیزیوتراپی ایرانیان، مرکز ماساژ اصفهان ، باشگاه بدنسازی ایرانیان و استخر آب درمانی ایرانیان تمام تلاش خود را برای بهبود بیماران به کار گرفته است. این مجموعه تحت مدیریت علی رضا صدیقی و فیزیوتراپیست مهدی صدیقی اداره می گردد. برای آشنایی بیشتر با مجموعه سلامت ایرانیان و خدمات ارائه شده توسط این مجموعه می توانید به صفحه ویدیو فیزیوتراپی ایرانیان مراجعه نمایید
